درس زینب کبری سلام الله علیها: دفاع از حق، علیرغم عدم استقبال مردم

مراسم عزاداری شهادت عقیله بنی هاشم حضرت زینب کبری(سلام الله علیها) در هیئت محبین اهلبیت(علیهم السلام) قم جمعه 6 بهمن ماه 1402 با سخنرانی حجت الاسلام احمد پناهیان در مقتل الشهدای فاطمیه(سلام الله علیها) برگزار شد.

وظیفه سخنران، ابلاغ رسالت الهیست

قرآن یکی از مظاهر رحمت الهیست

بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمَنِ الرَّحِيمِ حم تَنْزِيلٌ مِنَ الرَّحْمَنِ الرَّحِيمِ(فصلت 1و2). می فرماید این قرآن از سوی خداوند رحمان و رحیم است. یعنی این آیات و کلمات، برگرفته از جلوه رحمت خدای متعال نسبت به بندگان است. قرآن یکی از مظاهر رحمت الهیست. كِتَابٌ فُصِّلَتْ آيَاتُهُ قُرْآنًا عَرَبِيًّا لِقَوْمٍ يَعْلَمُونَ(فصلت 3). آیات قرآن با کلام فصیح عربی بیان شده. این ویژگی حضرت زینب سلام الله علیها یک ویژگی الهی بود، که حضرت زهرا سلام الله علیها فرمود: أنت تدافعین عن الحق المهضوم بمنطق فصیح و لسان عربی مبین. نطق زینب کبری سلام الله علیها برگرفته از ادبیات قرآن است. شرایط حضرت زینب سلام الله علیها اصلا شرایطی نبود که به فصاحت و بلاغت در گفتار توجه کنند. بعد از داغ هجده عزیز و مصیبت های اسارت، دیگر قدرت و توجهی برای انسان باقی نمی ماند برای سخنوری فصیح و بلیغ. هم حجت خدا را می کشند، و هم خاندان او را به اسارت می برند. آن هم در جامعه اسلامی، نه در بلاد کفر. مُصِیبَه مَا أَعْظَمَهَا وَ أَعْظَمَ رَزِیَّتَهَا فِی الْإِسْلَامِ وَ فِی جَمِیعِ السَّمَاوَاتِ وَ الْأَرْض. یک مصیبت بی نظیر در عالم اسلام.

جَاهِدُوا فِي سَبِيلِ اَللَّهِ بِأَيْدِيكُمْ فَإِنْ لَمْ تَقْدِرُوا فَجَاهِدُوا بِأَلْسِنَتِكُمْ فَإِنْ لَمْ تَقْدِرُوا فَجَاهِدُوا بِقُلُوبِكُمْ. زینب کبری سلام الله علیها وقتی امکان جهاد و مبارزه با شمشیر ندارد، در مقام جهاد تبیین بر می آید. در چنین شرایطی، حضرت زینب سلام الله علیها وقتی سخن می گوید، با منطق فصیح و زبان عربی آشکار سخن می گوید. خیلی از روحانیون علم دارند، اما بیان ندارند. برخی بیان هم دارند، اما نمی توانند حق مطلب را ادا کنند. خدای متعال فرموده: الَّذِينَ يُبَلِّغُونَ رِسالاتِ اللَّهِ. نفرموده الذین یبلّغون معالم الله. وظیفه سخنران و مبلغ، ابلاغ رسالت الهی است. یعنی آنچه خدای متعال می خواهد به مردم بگوید.

شما می خواهید زینب کبری سلام الله علیها را بشناسید، در چنین موقعیت هایی می توانید بشناسید. زینبی که چنین مصیبت های بزرگی دیده، و در هیئت اسرا در شهر کوفه گردانده شده؛ آن هم زینبی که در اوج عاطفه و احساس نسبت به برادر و خاندانش است؛ در چنین موقعیتی، در مقام دفاع از حقی که در شکم باطل هضم شده، با منطق فصیح جهاد تبیین انجام می دهد. این خداست که در کوفه با زبان زینب کبری سلام الله علیها سخن می گوید. إِنَّ اللّهَ قَدْ شاءَ أَنْ یَریهُنَّ سَبایا. وقتی خدای متعال حضرت زینب سلام الله علیها را برای این ماموریت انتخاب کرده که با منطق فصیح از حق دفاع کند، در واقع خداست که با زبان و بیان زینب کبری سلام الله علیها از حق دفاع می کند.

بیان زینب کبری سلام الله علیها آینه تمام نمای قرآن است

علم وسیله است نه هدف

در جهاد تبیین باید نقطه زنی کرد

بَشِيرًا وَنَذِيرًا فَأَعْرَضَ أَكْثَرُهُمْ فَهُمْ لَا يَسْمَعُونَ(فصلت 4). بخش هایی از قرآن بشارت و بخش هایی انذار است. «مَا رَأَیْتُ إِلَّا جَمِیلًا» اینجا بشارت است. «کِدْ کَیْدَکَ وَ اسْعَ سَعْیَکَ ناصِبْ جَهْدَکَ فَوَ اللَّهِ لا تَمْحوا ذِکْرَنا» این هم انذار است. زینب کبری سلام الله علیها بیانش، آیینه تمام نمای قرآن است. بدون هیچ تردید و شکی، این کلام خداست که از بیان زینب کبری سلام الله علیها شنیده می شود. در روایت هم داریم که اولیاء خدا حقایقی را می بینند که دیگران نمی بینند. حقایقی را می شوند که دیگران نمی شوند. وقتی این اولیاء خدا زبان به سخن باز می کنند، بیان خدا از زبان آنها جاری می شود. یکی از خصوصیات امیرالمومنین علیه السلام لسان الله ناطق است.

تحصیل علم مسئله و هدف اصلی در حوزه نیست، یک وسیله است. علم سلاحی است که باید از آن استفاده کرد برای احقاق حق و امحاق باطل. رهبر معظم انقلاب گفتند اگر می خواهید راجع به انتخابات کار کنید، طوری کار نکنید که مشکل هم ایجاد شود؛ نقطه زنی کنید. در جهاد تبیین باید نقطه زنی کرد. این نقطه زنی و دقت در صورتی محقق می شود که بیان شما را خدای متعال هدایت کند، نه خودتان: وَ ما يَنطِق‌ُ عَن‌ِ الهَوي‌ إِن‌ هُوَ إِلاّ وَحي‌ٌ يُوحي‌. اراده ای که پشت کلام رسول الله صلی الله علیه و آله است، خواسته و تشخیص خودش نیست؛ وحی و اراده الهی است. اولیاء خدا اینگونه اند؛ زبانشان زبان خداست. نگاهشان نگاه خداست.

کربلا را همه طور می توان دید. برخی مداحان روضه که می خوانند، نگاه خودشان نسبت به کربلا را نشان می دهند. برخی کربلا را صرفا یک داستان تراژدی خانوادگی می بینند. برخی هم کربلا را یک حماسه بزرگ در اوج قله های معرفتی می بینند. هر دو یک روایت را بیان می کنند. هرکس باندازه فهم خودش از کربلا نقل می کند. بخشی از تاریخ کربلا را بیان می کند، که واقعه را یک واقعه طبیعی در حد فهم عامه مردم جلوه دهد. کربلا مگر یک واقعه طبیعی و منطقی بود؟ اباعبدالله علیه السلام با خانواده اش وارد کربلا شد برای اینکه مقابل 30 هزار نفر از لشکر عمرسعد بایستد؟ این منطقی است؟ تا معارف کربلا را نبینیم و برای مردم بیان نکنیم، مردم متوجه آنچه در کربلا رخ داد نمی شوند. باید انگیزه امام حسین علیه السلام را بیان کنیم، نه انگیزه تاریخ نویسان را.

حق سزاوار دفاع است، چه مردم همراهی کنند یا نکنند

زینب کبری سلام الله علیها علمش را در میدان جهاد تبیین خرج کرد

كِتَابٌ فُصِّلَتْ آيَاتُهُ قُرْآنًا عَرَبِيًّا لِقَوْمٍ يَعْلَمُونَ. کسی با قرآن هدایت می شود که اهل معرفت باشد. سخنان زینب کبری سلام الله علیها همه مردم را بیدار نکرد. نتیجه این سخنان، قیام مردم کوفه علیه حاکمیت یزید نشد. بله بخاطر اینکه فرزند رسول الله صلی الله علیه و آله با وضع فجیعی به شهادت رسیده گریه کردند، اما این گریه، باعث بیداری و حرکت آنها نشد. زینب کبری سلام الله علیها در برابر امتی که بخاطر قساوت و غفلت و حبّ دنیا بیدار نمی شوند، به بیداری آنها نگاه نمی کند؛ حق سزاوار دفاع است، و حضرت زینب سلام الله علیها از این حق دفاع کرد. حضرت امام هم با همین منطق قیام کرد: أَنْ تَقُومُوا لِلَّهِ مَثْنى‌ وَ فُرادى‌(سبأ 46). به تعداد نگاه نکرد؛ از حق باید دفاع کرد، یک نفره یا دو نفره. مردم کوفه با سخنان زینب کبری سلام الله علیها بیدار نشدند، اما زینب کبری سلام الله علیها یک تنه از حق دفاع کرد.

ارزش کار حضرت زینب سلام الله علیها به این نبود که فقط کربلا را برای مردم آشکار کند؛ ارزش کار زینب کبری سلام الله علیها دفاع از حق بود. لذا حضرت زهرا سلام الله علیها فرمود: أنت تدافعین عن الحق المهضوم بمنطق فصیح و لسان عربی مبین. به دفاع از حق توسط زینب کبری سلام الله علیها اشاره می کنند. این یعنی جهاد؛ چه جامعه بپذیرد و چه نپذیرد. قرآن هم همین است؛ هر کسی با قرآن هدایت نمی شود: لِقَوْمٍ يَعْلَمُونَ.

أنتِ بِحَمدِ اللّهِ عالِمَةٌ غَيرُ مُعَلَّمَةٍ ، فَهِمَةٌ غَيرُ مُفهَّمَةٍ. زینب کبری سلام الله علیها عالمه ای است که خدای متعال علم را به قلب او الهام کرده. علمش از جنس علم الهی است. اما زینب کبری سلام الله علیها این علم الهی را به میدان جهاد تبیین و آگاهسازی مردم می آورد. از علمش هزینه می کند در دفاع از حق؛ هرچند مردم از این دفاع از حق استقبال نکنند.

درس زینب کبری سلام الله علیها: دفاع از حق، علیرغم عدم استقبال مردم

منبری های محتاج مقبولیت!

أَمّا بَعْدُ يا أَهْلَ الْكُوفَةِ، يا اَهْلَ الْخَتْلِ وَ الْغَدْرِ وَ الْخَذْلِ وَ الْمَكْرِ. زینب کبری سلام الله علیها خطاب به کوفیان فرمود: ای کسانیکه اهل خدعه و نیرنگ و عهدشکنی هستید. ای کسانیکه همیشه امامتان را تنها گذاشتید. با مردم مکارِ حیله گرِ پیمان شکن می شود حرف زد؟ می شود به هدایت آنها امید داشت؟ أَلا فَلا رَقَأَتِ الْعَبْرَةُ وَ لا هَدَأَتِ الزَّفْرَةُ. اشک چشم شما خشک نشود. زینب کبری سلام الله علیها در مقام تبلیغ، نقاط مثبت مخاطبین را بیان نمی کند تا آنها را با خود همراه کند، و کم کم نقایص آنها را به آنها گوشزد کند؛ مثل مبلغین امروز ما. حضرت زینب سلام الله علیها می داند مردم کوفه بیدار نمی شوند. مثل ما منبری ها نیست که محتاج مقبولیت مخاطبین باشد!

منبری انقلابی ما در بیت علوی کرجی منبر می رود، یک کلمه از غزه حرف نمی زند! همین منبری در یادواره شهدا هم صحبت می کند، از اول تا آخر چنان انقلابی صحبت می کند بیا و ببین! مداح انقلابی ما در بیت این آقا طور دیگری مداحی می کند. چرا؟! نهایتش این است که دیگر شما را دعوت نمی کنند! پس حضرت زینب کبری سلام الله علیها الگوی کیست؟ الگوی کاسبان است در کم فروشی نکردن، یا الگوی مبلغین است در جهاد تبیین؟

رهبر معظم انقلاب گفتند جهاد تبیین؛ تواصی به حق؛ حق این است که مردم در انتخابات مشارکت حداکثری داشته باشند. جنس بیان رهبر معظم انقلاب از جنس تبیین حق است؛ چه به حق عمل بشود چه عمل نشود. تکلیف او دفاع از حق است، و این کار را هم انجام می دهد. مثل اباعبدالله الحسین علیه السلام و زینب کبری سلام الله علیها. اینطور نیست که حق را باید بگونه ای بگوییم که حتما مردم همراه شوند؛ همراه نمی شوند! زینب کبری سلام الله علیها خطاب به کوفیان فرمود: إِنَّما مَثَلُكُمْ كَمَثَلِ الَّتِي نَقَضَتْ غَزْلَها مِنْ بَعْدِ قُوَّة أَنْكاثاً. مثل شما مثل پیرزنی است که با زحمت زیاد پنبه را نخ کرده، دوباره نخ را پنبه می کند. زینب کبری سلام الله علیها توقع و امیدی به همراهی مردم کوفه ندارد، اما حرفش را می زند و از حق دفاع می کند؛ حتی اگر هیچکس با او همراهی نکند. تَتَّخِذُونَ أَيْمانَكُمْ دَخَلا بَيْنَكُمْ. سوگند یاد می کند به خدا که ما مسلمانیم.

این درس تبلیغ حضرت زینب سلام الله علیها اگر در حوزه علمیه ما بیاید، موانع ظهور برداشته می شود. روحانیون ما با این روحیه و نگاه اگر تبلیغ کنند، دنیا را تکان می دهند. مسئولین دولت انقلابی ما به اصلاح طلبان می گفتند شما بلد نیستید با غربی ها و آمریکایی ها چطور صحبت کنید؛ ما بلدیم با آنها چطور صحبت کنیم! مسئله انقلابی ها و غیرانقلابی ها بر سر بلد بودن مذاکره با آمریکاست. و آنچه که در هر دو دولت فدا می شود، حق است. به اهل حق و انقلابی ها هم برچسب تندرو می زنند.

چهار شرط لازم برای سعادت

ایام دوم خرداد اصلاحات مستقیم به دین و قرآن و ولایت حمله می کرد. برخی می گفتند نباید مستقیم و با صراحت با آنها مقابله کنیم؛ باید با پنبه سر ببُرّیم! رهبر معظم گفتند حضرت امام اسم هم می برد، اما ما قائل نبودیم خیلی مستقیم اسم ببریم. شیوه حضرت امام شیوه زینب کبری سلام الله علیها بود. بببیند حضرت امام اسم چه کسانی را در سخنرانی هایش می برد. دقیقا اسم کسانی را می برد که علیه حق شمشیر کشیده بودند و مستقیم مقابله می کردند.

هَلْ فِيكُمْ إِلاَّ الصَّلِفُ وَ الْعُجبُ وَ الشَّنَفُ وَ الْكَذِبُ وَ مَلْقُ الاْماءِ وَ غَمْرُ الأَعْداءِ، أَوْ كَمَرْعىً عَلى دِمْنَة، أَوْ كَفِضَّة عَلى مَلْحُودَة. زینب کبری سلام الله علیها می فرماید شما جز لاف زدن و حرف زدن و فریب و چاپلوسی و طعنه زدن کار دیگری ندارید! معلوم است مردم کوفه از زینب کبری سلام الله علیها دفاع نمی کنند. می فرماید شما مثل نقره روی سنگ قبر می مانید، که ارزشی ندارید. اگر زینب کبری سلام الله علیها امروز اینگونه با مردم ما صحبت می کرد، خیلی از انقلابی ها ایشان را محکوم می کردند! برخی درباره آمریکا و اسراییل حرفی نمی زنند، برای اینکه کلاس و وجهه شان خدشه دار نشود. فقط راجع به مسائل پیچیده علمی حرف می زنند، تا جایگاه علمی شان حفظ شود. برخی هم نظام را متهم می کنند که چرا با نظام حاکم غرب درگیری می شوید؟ استکبارستیزی را محکوم می کنند. چقدر ما با مکتب زینب کبری سلام الله علیها فاصله داریم.

أَلا بِئْسَ ما قَدَّمَتْ لَكُمْ أَنْفُسُكُمْ أَنْ سَخِطَ اللهُ عَلَيْكُمْ وَ فِي الْعَذابِ أَنْتُمْ خالِدُونَ. زینب کبری سلام الله علیها با کوفیانی که برای همیشه در جهنم می سوزند حرف می زند، و آنها را زیر سوال می برد. جایگاه جایگاهِ هدایت نیست، جایگاهِ دفاع از حق است. باید از حق دفاع کرد، اگرچه از تو نپذیرند. وَالْعَصْرِ إِنَّ الْإِنْسَانَ لَفِي خُسْرٍ إِلَّا الَّذِينَ آمَنُوا وَعَمِلُوا الصَّالِحَاتِ وَتَوَاصَوْا بِالْحَقِّ وَتَوَاصَوْا بِالصَّبْرِ. همه مردم در خسران و زیان هستند؛ مگر کسانیکه ایمان بیاورند و عمل صالح انجام دهند، و به حق و به صبر توصیه کنند. همه انسانها در خسران هستند مگر عده ای اندک اهل حق و صبر. همه اهل ایمان هم نجات پیدا نمی کنند؛ کسی نجات پیدا می کند که بعد از ایمان، عمل صالح هم انجام دهد، و در راه اطاعت از امام جامعه خود را به سختی بیندازد. ایمان و لایتمداری هم به تنهایی یکافی نیست؛ باید اهل تواصی به حق و تواصی به صبر هم باشد. هم باید مومن باشد، هم اهل اطاعت از ولی خدا باشد؛ علاوه بر اینها وارد میدان دفاع از حق شود و دیگران را هم توصیه به دفاع از حق کند، و در این دعوت استقامت و صبر داشته باشد، و دیگران را هم دعوت به صبر کند.

کسیکه در مکتب زینب کبری سلام الله علیها بزرگ شود، به نتیجه نگاه نمی کند

فقر و نداری امتحان قطعی همه ماست

وَقَالُوا قُلُوبُنَا فِي أَكِنَّةٍ مِمَّا تَدْعُونَا إِلَيْهِ وَفِي آذَانِنَا وَقْرٌ وَمِنْ بَيْنِنَا وَبَيْنِكَ حِجَابٌ فَاعْمَلْ إِنَّنَا عَامِلُونَ(فصلت 5). به پیغمبراکرم صلی الله علیه و آله می گویند ما دوست نداریم حرف تو را بشونیم. نمی گویند حرف تو غلط است؛ منطق و دلیلی برای مخالفت ندارند. خوشش نمی آید از حرف پیغمبر صلی الله علیه و آله. قلبشان حرف حق را پس می زند. هر کسی با فقر و نداری بی دین نمی شود؛ باید ببینیم علتش چیست؟ خیلی ها علیرغم نداری، ایمانشان هم برقرار است. امیرالمومنین علیه السلام ثروت داشت، اما همه را در راه خدا می داد. فرزندانش نان شب نداشتند؛ در فقر و گرسنگی زندگی می کردند. منبری ما می گوید «مسلمان باید ثروت داشته باشد». ثروت داشتن بد نیست، اما اینطور نیست که فقر هم بد باشد. پیغمبراکرم صلی الله علیه و آله در جنگ احزاب از شدت گرسنگی سنگ به شکم می بست. خداوند اینجا می فرماید لَقَد كانَ لَكُم في رَسولِ اللَّهِ أُسوَةٌ حَسَنَةٌ(احزاب 21). همه ما با شرایط سخت روبرو می شویم. باید مثل پیغمبراکرم صلی الله علیه و آله و ائمه علیهم السلام در همه شرایط پای امر حق بایستیم.

قُلُوبُنَا فِي أَكِنَّةٍ مِمَّا تَدْعُونَا إِلَيْهِ. می گویند ما از آنچه که ما را به آن دعوت می کنی خوشمان نمی آید. وَقَالُوا قُلُوبُنَا فِي أَكِنَّةٍ مِمَّا تَدْعُونَا إِلَيْهِ وَفِي آذَانِنَا وَقْرٌ وَمِنْ بَيْنِنَا وَبَيْنِكَ حِجَابٌ. بین ما و تو حجابی هست که صدای تو را نمی شنویم. فَاعْمَلْ إِنَّنَا عَامِلُونَ. تو دین خودت را داشته باش، ما هم به دین خودمان هستیم. این آیات در صدر اسلام در مکه نازل شده اند. امروز هم همین تفکر هست؛ می گوید «به شما چه آمریکا و اسراییل به مردم غزه ظلم می کنند؟ ما زندگی خودمان را داشته باشیم، آنها هم زندگی خودشان را». می گوید که گفته باید حجاب داشته باشیم؟ می گوید این حرفها را شما روحانیون از طرف خودتان می گویید!

می گویند «این همه مرگ بر آمریکا و مرگ بر اسراییل گفتیم چه شد»؟ مگر قرار است حتما چیزی شود؟ هرچند خیلی چیزها هم شده، شما نمی بینید. زینب کبری سلام الله علیها مگر به نتیجه نگاه کرد؟ حضرت امام مگر به حرف حوزه علیمه قم و نجف نگاه کرد؟ همه به حضرت امام گفتند این کار را نکن، نمی شود. اگر بنا بود حضرت امام به نتیجه نگاه کند، هیچگاه انقلاب نمی کرد. کسیکه در مکتب امام حسین علیه السلام و زینب کبری سلام الله علیها بزرگ شود، به نتیجه نگاه نمی کند.

«دفاع از حق» و «تأثیر در مردم» دو مقوله مجزا هستند

قُلْ إِنَّمَا أَنَا بَشَرٌ مِثْلُكُمْ يُوحَى إِلَيَّ أَنَّمَا إِلَهُكُمْ إِلَهٌ وَاحِدٌ. به اینها بگو من هم بشری مثل شما هستم، با این تفاوت که به من وحی می شود. فَاسْتَقِيمُوا إِلَيْهِ وَاسْتَغْفِرُوهُ وَ وَيْلٌ لِلْمُشْرِكِينَ(فصلت 6). پس استقامت بورزید. إِلَّا الَّذِينَ آمَنُوا وَعَمِلُوا الصَّالِحَاتِ وَتَوَاصَوْا بِالْحَقِّ وَتَوَاصَوْا بِالصَّبْرِ. ما الان در میدان تواصی به حق هستیم. باید مردم را به مشارکت حداکثری در انتخابات دعوت کنیم.

مردم ایران بفرموده امیرالمومنین علیه السلام دو ویژگی دارند: هوش بالا، و غیرت دینی. مردم ما جمهوری اسلامی را بخاطر اسلام و ایمان پذیرفتند. اعتکاف های سرتاسر کشور را ببینید چه خبر است. در خیلی از اعتکاف ها ظرفیت مساجد کمتر از متقاضیان بوده، برای پذیرش معتکفین قرعه کشی انجام داده اند. دروغ می گوید کسیکه می گوید مردم از دین فاصله گرفته اند.

مدل و فرم تبیین زینب کبری سلام الله علیها عیناً مدل تبیین حق در قرآن توسط خدای متعال است. دفاع از حق با هدایت و تأثیر در مردم متفاوت است. ممکن است مردمی اصلا هدایت نشوند، اما وظیفه تبیین حق و دفاع از حق از گردن ما ساقط نمی شود. بعد از انقلاب اسلامی و جنگ تحمیلی و فتنه ها، امروز می خواهیم از زینب کبری سلام الله علیها الگو بگیریم؛ هرجا دفاع از حق بود انجام دهیم؛ خواه حرف ما را بپذیرند یا نپذیرند. باید از حق دفاع کنیم، اگرچه مخاطب ما خوشش نیاید.

زینب کبری سلام الله علیها 84 زن و بچه را به استقامت در میدان مبارزه و جهاد تبیین دعوت کرد. هیچ کجای تاریخ نمی بینیم یک نفر از این زن و کودک ها بریده باشند و کم آورده باشند و گله و شکایت کرده باشند. بعد از اربعین هم دست از ادامه مبارزه برنداشت، و به مدینه رفت برای تبیین امر حق بین مردم مدینه.