امام رضا امامِ شهید است؛ به این دقت کنیم!

جلسه اول سفر زیارتی مشهد مقدس در ایام عید فطر هیئت محبین اهلبیت(علیهم السلام) سه شنبه 13 اردیبهشت 1401 با سخنرانی حجت الاسلام احمد پناهیان در حسینیه آیت الله شیرازی مشهد مقدس برگزار شد.

توجه به حقیقت زیارت

قال رسول الله صلی الله علیه و آله: سَتُدْفَنُ بَضْعَةُ مِنِّي بِأَرْضِ خُرَاسَانَ مَا زَارَهَا مکروب الَّا نَفَّسَ اللَّهُ کربته وَ لَا مُذْنِبُ الَّا غَفَرَ اللَّهُ ذُنُوبَهُ. کسیکه فرزند مرا در خراسان زیارت کند، خدای متعال غم و اندوه را از او بر میدارد، و گناهانش را می بخشد. قال امیرالمومین علی علیه السلام: سیقتل رجل من ولدی بارض خراسان بسم ظلما اسمه اسمی و اسم ابیه اسم ابن عمران موسی علیه السلام الا سیقتل رجل من ولدی بأرض خراسان بالسمّ ظلماً اسمه اسمی، واسم أبیه اسم ابن عمران موسی، ألا فمن زاره فی غربته غفر الله ذنوبه ما تقدّم منها و ما تأخرّ، ولو کانت مثل عدد النجوم وقطر الأمطار وورق الأشجار. می فرماید کسیکه فرزند مرا زیارت کند گناهان گذشته و آینده او بخشیده خواهد شد.

قال موسی بن جعفر علیهماالسلام: سمعته یقول یخرج رجل من ولد موسی اسمه اسم أمیر المؤمنین فیدفن فی أرض طوس و هی من خراسان یقتل فیها بالسم فیدفن فیها غریبا فمن زاره عارفا بحقه أعطاه اللّه تعالی أجر من أنفق من قبل الفتح و قاتل. کسیکه علی بن موسی الرضا علیهماالسلام را زیارت کند مانند کسی است که اجر شهادت و جهاد قبل از فتح را دارد.

روایات مختلفی در خصوص زیارت و علی الخصوص امام رضا علیه السلام از ائمه معصومین وارد شده است. تأکید به زیارت ایشان قبل از تولدشان در این روایات مشهود است؛ آن هم با این تعبیرات قابل توجه. ائمه به زیارت امام رضا علیه السلام تأکید خاصی داشته اند. البته منظور ائمه از زیارت، صرف حضور در مرقد مطهر امام نیست. آن اتفاقی که بناست در زیارت رخ دهد مدنظر است.

خطر تفسیرهای سطحی از دین

برنامه زندگی پس از زندگی کمی مردم را متوجه برخی اتفاقات ماوراء این دنیا کرد. بعضی از مردم تحت تأثیر حقایق بازگوشده در این برنامه، زندگیشان متحول شده و مسیر زندگیشان را عوض کرده اند. این تجربیات همه در روایات و آیات ما ذکر شده. منتهی وقتی یک کسی تجربه شخصی اش را ذکر می کند، برای عامه مردم قابل قبول تر و قابل فهم تر می شود. زیارت هم یک صورت ظاهری دارد، و یک وجهه باطنی دارد. زیارت واقعا یک تشرف حقیقی است. این اتفاق که در زیارت حقیقی رخ می دهد، خیلی اتفاق بزرگی است. اگر متوجه این اتفاق و مسئله شویم، بخشیده شدن تمام گناهان گذشته و آینده برای ما موضوع عجیبی نخواهد بود. همانطور که حقیقت نماز را اگر کسی بتواند ببیند و بفهمد، به عظمت و بزرگی آن نائل می شود.

این حقایق برای اولیاء خدا در همین دنیا قابل فهم است. کاش کسی پیدا می شد و از زندگی و ادراکات اولیاء خدا هم مستندی تهیه می کرد. مردم باید بفهمند عالم اولیاء خدا چه عالمی است. این لازم است. اگر لازم نبود ائمه هدی علیهم السلام انقدر درباره حقایق ماوراء این دنیا و آخرت با مردم حرف نمی زدند. حال اگر از شنیدن این حقائق از اولیاء خدا محروم هستیم، به این باور داشته باشیم که مناسک دینی از جمله زیارت حقیقتی دارد جدای از این ظاهر. در اذن ورود حرم حضرت رضا علیه السلام می خوانیم: اَشْهَدُ اَنَّکَ تَشْهَدُ مَقامیَ و تَسْمَعُ کَلامِی و تَرُّدُ سَلامی. اینها حقیقت است، که نیاز دارد ما به آنها باور داشته باشیم. وَلِلَّهِ الْأَسْمَاءُ الْحُسْنَى فَادْعُوهُ بِهَا(اعراف 180). در روایات هست اسماء الحسنی ما اهلبیت هستیم. ارتباط ما با خدا هم از طریق اهلبیت است و لاغیر. جای دیگری نرویم.

امام صادق علیه السلام راجع به آیه ثُمَّ لَتُسْأَلُنَّ يَوْمَئِذٍ عَنِ النَّعِيمِ(تکاثر 8) فرمود منظور از این نعمت، نعمت ولایت و محبت ما اهلبیت است. امام رضا علیه السلام این روایت امام صادق علیه السلام را نقل می کنند، و نکاتی را در این خصوص بیان می کنند. علمای وقت در این خصوص نظرات متعددی داشتند. حتی نظر امام رضا علیه السلام را هم در ابتدا قبول نمی کردند. می گفتند منظور این آیه نعمتهای این دنیا هستند؛ مثل خوراک و پوشاک و مسکن و سلامت و سایر نعمتهای دنیوی. یک تفسیر سطحی و اشتباه از قرآن، و پذیرش آن از طرف عموم مردم. امام رضا علیه السلام به این علما فرمودند «واقعا شما این آیه را اینگونه تفسیر می کنید؟ شما در مورد خدا اینطور فکر می کنید که نسبت به احسانی که در دنیا به ما کرده، روز قیامت سوال کند؟!». سطح نگاه علما و اندیشمندان زمان امام رضا علیه السلام در همین حد بود؛ فقط ظاهر دین را می دیدند. امروز هم از این علما داریم. دین را حتی در زندگی بشر موثر نمی دانند. دین را مناسکی می دانند که هرکس انجام دهد به بهشت می رود، و هرکس انجام ندهد جایگاهش جهنم است؛ در همین حد. اما در مورد اینکه بناست دین جوامع بشری را به حاکمیت الهی و دینی هدایت کند، و سعادت دنیا و آخرت قاطبه بشر را تأمین کند، صحبت و حتی فکر نمی کنند.

امام رضا امامِ شهید است؛ به این دقت کنیم!

برخی علما و بزرگان جامعه به هارون الرشید می گفتند چرا اجازه می دهی علی بن موسی الرضا (علیه السلام) اینگونه علنی مردم را دعوت به امامت خودش کند؟ هارون پاسخ داد شما انتظار دارید من همه اینها را بکُشم؟! همین که پدرش موسی بن جعفر (علیهماالسلام) را کشتم کافی بود. امروز هم ما از این علما داشتیم و داریم. مرجع تقلید بود، اما به شاه نامه نوشت که خمینی را بکُش! چرا اجازه می دهی مردم را دعوت به قیام کند؟

کار در زمان ائمه واقعا مشکل بود. ائمه باید برای مردم ثابت می کردند که خلفا و حاکمان اموی و عباسی نه تنها امیرالمومنین نیستند، بلکه دشمنِ ائمه هم هستند. امروز هم ما باید تلاش کنیم تا ثابت کنیم که آمریکا و اسراییل دشمن دین و یزیدِ زمان هستند. برخی علما ما را نهی می کنند از اینکه این حرفها زده شود.

خیلی ها زیارت امام رضا علیه السلام می آیند و می روند، اصلا به ذهنشان هم نمی آید که امام رضا علیه السلام در این مکان کشته شده اند! اصلا چرا امام ما کشته شد؟ وَمَنْ قُتِلَ مَظْلُومًا فَقَدْ جَعَلْنَا لِوَلِيِّهِ سُلْطَانًا(اسراء 33). به این فکر نمی کنیم که تکلیف ما نسبت به این امام مظلوم و غریب و شهید چیست؟ چند درصد از زائران امام رضا علیه السلام به این موضوع فکر می کنند؟

بسیاری از رُوات حدیث را حضرت رضا علیه السلام جمع کردند. احادیث معتبر و محکمی از ایشان نقل شده. قبلا اینگونه نبود. روات حدیث در اختیار ائمه نبودند. اصلا ائمه را انقدر قبول نداشتند. یکی از جنبه های جهاد امام رضا علیه السلام در همین زمینه جمع آوری روایات، و تبیین مسائل اعتقادی و بخصوص امامت و ولایت بین مردم و شعیان و علما بود. در اوج غربت و تنهایی و خفقان، به تنهایی یک جهاد تبیینی همه جانبه انجام دادند. جریان ماندگاری را حضرت رهبری و مدیریت کردند، که نتیجه اش را امروز ما می توانیم ببینیم. انجمن حجتیه و احمد الحسن هم با روایت مردم و متدینین را به خود دعوت می کنند؛ حتی طلبه ها را. تشخیص روایات صحیح کار مشکلی است، که این امر مهم را مدیون این جهاد امام رضا علیه السلام هستیم.

زائر باید به امام گزارش کار بدهد!

فرمود: كَلِمَةُ لا اِلهَ اِلاَّ اللّهُ حِصْنی فَمَنْ دَخَلَ حِصْنی اَمِنَ مِنْ عَذابی. امام رضا علیه السلام رفتند سراغ عقاید مردم؛ توحید. فرمود هفتاد سال بالای منبرها لعن به پدرم امیرالمومنین علیه السلام می شد؛ من توانستم به مدد الهی این رسم غلط را براندازم. کار سختی است که این رسم اشتباه را بعد از هفتاد سال از بین مردم برداریم. این دو سال که دانش آموزان از مدارس جدا شدند، نتایجش در آینده مشخص می شود. الان معلم ها برای بازگرداندن دانش آموزان به سطح علمی قبل از کرونا با مشکل جدی مواجهند. در این دو سال چیزی اضافه که نیاموخته اند هیچ، بلکه مطالب درسی قبلی را هم فراموش کرده اند! کسی نگفت بررسی علمی کنیم آیا تعطیلی کلاسها به بهانه کرونا کار درستی است یا نه؟ آیا تعطیلی کلاسهای حضوری جایگزین مناسبی دارد یا نه؟ این یعنی طراحی حمله به باورهای یک نسل. سرگرم کردن دانش آموزان به فضای مجازی. این اتفاق ظرف دو سال رخ داد؛ حال ببینید هفتاد سال بالای منبرها امیرالمومنین علیه السلام را لعن می کردند. این رسم غلط چه اثرات ماندگاری بین نسل های مسلمین از خود بجای گذاشت؟

ذکر فضائل امیرالمومنین علیه السلام خیلی خوب است، اما کافی نیست. بعد از ذکر فضائل، توصیه های حضرت را باید بررسی و عملیاتی کنیم. دغدغه ها و ناله ها و فریادهای امیرالمومنین علیه السلام را باید رسیدگی کنیم. اگر یک ماه رمضان برنامه تلویزیونی تهیه کردیم و فقط فضائل امیرالمومنین علیه السلام را ذکر کردیم، اما به توصیه های جضرت و وظایفمان نسبت به امام نپرداختیم، حق حضرت را ادا نکرده ایم.

زائر باید دلهره این را داشته باشد که اگر اماممان از ما پرسید از زیارت قبل تا این زیارت چگونه عمل کردی، چه جوابی داریم بدهیم!؟ أتیتک لاجدد المیثاق. از زیارت قبل تا الان، چه گزارش عملکردی داریم؟ باید گزارش اقدامات قبلمان را به امام بدهیم، و برنامه آینده مان را از امام حیّ و حاضرمان بگیریم. زیارت یعنی این. امام رضا علیه السلام با زائرش کار دارد. حضرت برای تربیت ما فعال هستند. هر بار که ما را به زیارت خود می آورند، برای ما برنامه دارند.