تأثیر متقابل تربیت خانوادگی و تربیت اجتماعی

مراسم شام شهادت امیرالمومنین علی علیه السلام و جلسه بیست و یکم از محافل ماه مبارک رمضان در هیئت محبین اهلبیت(علیهم السلام) شنبه 3 اردیبهشت 1401 با سخنرانی حجت الاسلام احمد پناهیان در مصلی قدس قم برگزار شد.

حاکمِ عادل تحمل نمی شود!

یکی از دردهای نهفته زندگی امیرالمومنین علیه السلام که بخصوص در سالهای آخر حکومت ایشان آشکار شد، عدم همراهی مردم در مبارزه و جنگ ها بود. لَقَدْ كُنْتُ أَمْسِ أَمِيراً فَأَصْبَحْتُ الْيَوْمَ مَأْمُوراً. من دیروز امیر بودم، و امروز مأمورم! وَ كُنْتُ أَمْسِ نَاهِياً فَأَصْبَحْتُ الْيَوْمَ مَنْهِيّاً. دیروز من شما را نهی می کردم، امروز شما مرا نهی می کنید. وَ قَدْ أَحْبَبْتُمُ الْبَقَاءَ وَ لَيْسَ لِي أَنْ أَحْمِلَكُمْ عَلَى مَا تَكْرَهُونَ. شما ماندن را دوست دارید و من دوست ندارم شما را به کاری وادار کنم که به آن علاقه ندارید.

امیرالمومنین علیه السلام از طرفی با غصب حقشان مواجه بودند، از یک طرف با خوارج، و از طرفی با فتنه گران جمل، و از طرفی دیگر با معاویه. فضا به گونه ای فتنه انگیز بود. تشخیص حق از باطل مشکل بود. هر خطبه حضرت علی علیه السلام و هر ماجرایی را باید در جای خود بررسی کرد، و بین آنها ارتباط منطقی و درست برقرار کرد. امیرالمومنین علیه السلام از سه جنگی که با منافقین داشتند فارغ شده بودند. بعد با یک سری مشکلات داخلی مواجه بودند. عدالت علی علیه السلام را هر کسی بر نمی تابید. رهبرانقلاب گفتند حکومت علی علیه السلام یک حکومت انقلابی بود؛ حکومتی است که جامعه خود را از بنیان تغییر می دهد. بخشی از مشکلات امیرالمومنین علیه السلام به این مسئله برمیگشت.

مدل حکومت و مدیریت سه خلیفه بگونه ای بود که مردم برایشان کنار آمدن با آن روش حکومت راحت تر بود. حاکم اگر در برابر اجرای عدالت کوتاه بیاید، حکومتش به مذاق مردم خوش تر می آید. اما اگر کسی مثل علی علیه السلام در اجرای عدالت کوتاه نیامد، مردم مشکل این مدل حکومت را تحمل می کنند. بعد از پیغمبراکرم صلی الله علیه و آله مردم با حکومت اسلامی و انقلابی و علوی آشنا نبودند.

تأثیر متقابل تربیت خانوادگی و تربیت اجتماعی

تربیت خانوادگی با تربیت اجتماعی ارتباط مستقیم دارد. مردم جامعه از دل خانواده ها بیرون می آیند. اگر تربیت خانوادگی صحیح نباشد، امیرالمومنین علیه السلام هم اگر در این جامعه حاکم باشد کاری از پیش نخواهد برد. یا او را خانه نشین خواهند کرد، یا اگر هم حاکم باشد نمی تواند بر اوضاع آنطور که باید مسلط شود. رییس جمهور قبل گفت وظیفه دولت هدایت مردم به بهشت نیست. دقیقا خلاف سفارش و سنت پیغمبراکرم صلی الله علیه و آله که می فرمود مردم را به بهشت و جزای الهی ترغیب کنید.

بعد از سالهای سیاه اصلاحات، افکار عمومی بسمت اهداف و شعارهای انقلابی تمایل پیدا کرد. دوباره سال 92 این فضا تغییر کرد و کسانی روی کار آمدند که همان روند زمان اصلاحات را در پیش گرفتند. یک نفر گفت می خواهیم با دنیا ارتباط داشته باشیم، و مردم دوباره گرایش به این مدل پیدا کردند. بعد هم گفتند ما با دین شما کاری نداریم. باب میل مردم حرکت کردن راحت است. اگر تربیت درست در خانواده ها شکل نگیرد، مذهبی های ما حتی بدتر از بقیه هم می شوند.

زنی به امیرالمومنین علیه السلام گفت تو زود کار را رها کردی؛ چرا حکمیت را پذیرفتی؟ امیرالمومنین علیه السلام به این زن چه بگوید؟ فرمود تو زنی، بنشین در خانه. دختر هاشمی باز برگشته به پیغمبراکرم صلی الله علیه و آله ایراد می گیرد! آدم چه بگوید؟! تو که ذوق و سلیقه ات با دین بهایی شکل گرفته، چه از اسلام می فهمی؟ تو می فهمی که خدیجه کبری سلام الله علیها درست عمل کرده یا نه؟ تو می فهمی پیغمبراکرم صلی الله علیه و آله در استفاده از مال خدیجه کبری سلام الله علیها صحیح عمل کرده یا نه؟ تو اندازه فکر و درکت به خدیجه کبری سلام الله علیها می رسد؟! تو از دین خدا چه می فهمی، که بفهمی خدیجه کبری سلام الله علیها با مالش چگونه دین خدا را یاری کرد؟ تربیت خانوادگی اثر دارد. عنصر خانواده خیلی مهم است. اگر مهم نبود خدای متعال رهبران جوامع بشری را از دل خانواده ها بیرون نمی آورد. إِنَّ اللَّهَ اصْطَفَى آدَمَ وَنُوحًا وَآلَ إِبْرَاهِيمَ وَآلَ عِمْرَانَ عَلَى الْعَالَمِين(آل عمران 33). خانواده و ذریه مهم است. ما بُنِيَ في الإسلامِ بِناءٌ أحَبَّ إلى اللّه عزّوجلّ  وأعَزَّ مِنَ التَّزويجِ. محبوب تر از بنای خانواده کسی در هستی ایجاد نکرده است.

حاکم اسلامی مأمور به تربیت اقشار جامعه است

اگر گفتیم تربیت خانوادگی مهم است، این به این معنا نیست که تربیت اجتماعی کم اهمیت است. وَيُزَكِّيهِمْ وَيُعَلِّمُهُمُ الْكِتَابَ وَالْحِكْمَةَ (جمعه 2). پیغمبر و حاکم اسلامی مأمور به تربیت اقشار جامعه است. لیخرج الناس من عبادة العبید الی عبادت اللَّه و من ولایت العبید الی ولایت اللَّه. تربیت خانوادگی با تربیت اجتماعی باید متوازن باهم رشد کنند. این دو تربیت روی هم تأثیر دارند. زمان جنگ ببینید غالبا از کدام خانواده ها شهدا تربیت شدند؟ خیلی از شهدا قبل از جنگ و انقلاب تربیت شده بودند. دفاع مقدس میدانی بود برای بروز و ظهور معنویت آنها. عده ای هم سر این سفره متحول شدند، اما غالب شهدا در خانواده ها تربیت شده بودند. اینها نصرت خدای متعال برای حضرت امام بودند. بعد از دفاع مقدس وقتی فرهنگ جبهه میان جامعه آمد، در تربیت اجتماعی خیلی موثر بود. راهیان نور نقش بسزایی در این زمینه داشت و دارد. خیلی از جوانان در این اردوهای راهیان و ارتباط ها زندگیشان عوض شد و تربیت شدند.

مردم کوفه انقدر بد بودند که خداوند امیرالمومنین علیه السلام را از آنها گرفت. خداوند وقتی به جامعه ای غضب می کند، امام را از میان آنها می گیرد. ولَقَد عَلِمتُ أنَّ الَّذی یُصلِحُکُم هُوَ السَّیفُ. امیرالمومنین علیه السلام فرمود من متوجه شدم که آنچه شما را اصلاح می کند شمشیر است. شما حرف زور را انجام می دهید. همین هم شد؛ بعد از امیرالمومنین علیه السلام، معاویه و بعد هم یزید و سایر حکام اموی و بعد هم حکام عباسی، با زور و ستم مردم و جامعه را اداره کردند. وَلَقَدْ كَرَّمْنَا بَنِي آدَمَ(اسراء 70).

امیرالمومنین علیه السلام فرمود اگر من زور بگویم شما از من اطاعت می کنید، اما اگر بنا باشد من زور بگویم خودم را فاسد کرده ام. من جامعه را با فساد خودم اداره نمی کنم. شما بعد از من حاکمانی پیدا می کنید که خواهید فهمید حکومت یعنی چه! بعد از بنی امیه هم بنی عباس به قدرت رسیدند. چون مردم عوض نشدند. کربلا هم نتوانست این مردم را عوض کند. لِيَسْتَنْقِذَ عِبَادَكَ مِنَ الْجَهَالَةِ وَ حَيْرَةِ الضَّلالَةِ. خون اباعبدالله علی السلام باید مردم را بیدار می کرد، اما این مردم با خون امام حسین علیه السلام هم بیدار نشدند.

اکسیری بنام جهاد

امیرالمومنین علیه السلام فرمود من شده ام بنده ی شما مردمِ هواپرست. معلوم است من به هوا و هوس و خواسته های نفسانی شما تن نمی دهم. اللّهمَّ العَن قَتلَة اَميرَالمُومِنين. خدا لعنت کند امتی که علی علیه السلام را به قتل رساندند. کاری کردند که علی علیه السلام آرزو کرد خدا او را از این مردم بگیرد و حاکمانی به آنها بدهد که شایسته آن هستند.

مدل حاکمیت الهی تغییر نمی کند. لا تَبْديلَ لِخَلْقِ اللَّهِ (روم 30). این مردم هستند که باید تغییر کنند. الَّذِينَ إِنْ مَكَّنَّاهُمْ فِي الْأَرْضِ أَقَامُوا الصَّلَاةَ(حج 41). باید امر خدا و امام بین مردم و در جامعه اقامه شود. لا يَخافُونَ لَوْمَةَ لائِمٍ(مائده 54). آخرالزمان ملامت برای اهل حق زیاد است. یاران امام زمان ارواحنا فداه به این ملامت ها توجه نمی کنند. اگر جامعه امیرالمومنین علیه السلام درست تربیت شده بودند، امیرالمومنین علیه السلام اینگونه از میان آنها نمی رفت. هم تربیت خانوادگی و هم تربیت اجتماعی موثر است. هنوز هم که هنوز است اثرات تربیت اجتماعی در زمان اصلاحات باقی است، و ما همچنان با این تفکرات و تربیت ها درگیریم. مگر اینکه جامعه بخواهد تغییر پیدا کند.

رهبرانقلاب در همه عرصه ها دستور به جهاد دادند. چون جهاد اوضاع را تغییر می دهد. جهاد خستگی بردار نیست. جهاد تمامی ندارد. جهاد مثل اکسیری می ماند که به هر چیزی برسید آن را طلا می کند. در اخلاق و سیاست و اقتصاد و فرهنگ و همه عرصه ها فوق العاده عمل می کند. حاج قاسم را بینید، در میدان مبارزه و میدان دیپلماسی چه کرد. زندگی جهادی اکسیر حیات است. امیرالمومنین علیه السلام می خواست با اوامر و نواهی الهی مردم را تربیت کند، و به سعادت برساند. اما کار به جایی رسیده که مردم امیرالمومنین علیه السلام را امر و نهی می کنند! علی علی السلام باید مطابق خواسته و میل مردم عمل کند!؟